مراكز تلفن خودكار شامل وسايل و تجهيزاتي ميباشد كه فرامين صادره از نمره‌گير را(در سيستم خودكار تلفنهاي مشتركين داراي نمره‌گير است كه بوسيله آن مي‌توان ارقام شماره موردنظر را گرفت و در تلفنهاي جديد دكمه‌داري كه به بازار آمده‌است بجاي نمره‌گير ده دكمه(صفر تا نه) وجود دارد كه با فشار روي هر يك از آنها رقم موردنظر گرفته خواهد شد) و به حركات مكانيكي تبديل شده و در پايان عمل شماره‌گيري مشتركين را بدون دخالت تلفنچي به يكديگر مربوط مينمايد.
* انواع مراكز تلفن خودكار
الف) مراكز تلفن خودكار شهري
مراكز تلفن خودكار شهري براي ارتباط تلفني خودكار مشتركين شهر، منطقه و كشور طرح‌ريزي و ساخته شده‌است.
اينگونه مراكز با ظرفيت 10000 شماري ساخته ميشود و در صورتي كه يك شهر يا يك منطقه به بيش از 10000شماره نيازمند باشد از دو يا چند مركز كه با كابل بين‌المركز به يكديگر مربوط شده‌اند استفاده ميشود.
ب) مراكز تلفن خودكار داخلي
مراكز تلفن خودكار داخلي مراكزي هستند با مقياس وسيع كه براي ارتباط داخلي اعضاء
مؤسسات، ادارات، هتلها و … مورد استفاده واقع ميشوند.
ظرفيت مراكز خودكار داخلي بين ده تا ده‌هزار شماره و حتي نامحدود ساخته ميشوند و ساختمان آنها از نظر كاربرد با سيستم شهري كاملاً متفاوت ميباشد.
* اصول كار مراكز شهري
اساس ساختمان مراكز تلفن خودكار شهري را دو سيستم راه جوي(VW) و جستجوكننده AS تشكيل مي دهد.
الف) سيستم راه‌جوي
در اين سيستم دستگاه تلفن هر مشترك به يك سلكتورگردان به نام راه‌جوي يا مقدم كه در مركز تلفن قرار دارد مرتبط است.
3) ساختمان يك مركز تلفن خودكار شهري پنج رقمي را در سيستم راه‌جوي تلفن مشترك صداكننده(متقاضي) تا تلفن صداشونده(مورد تقاضا) را نشان ميدهد كه ذيلاً بشرح كار و وظيفه هر يك از طبقات مدار مي‌پردازيم:
1- تلفن مشترك متقاضي صداكننده
تلفن هر مشترك با دو رشته سيم روپوشدار(كابل) و از طريق جعبه تقسيمهاي مختلف به زير زمين در مركز تلفن وارد ميشود و از آنجا به تقسيمات اصلي MDF هدايت ميگردد.
2- آلات محافظت
براي محافظت دستگاهها و متصديان مراكز تلفن خودكار از خطرات احتمالي برق‌هاي هوايي (صاعقه) و شهري(220 ولت) خطوط تلفن مشتركين را مجهز به فيوز برق‌گير مينمايد. علاوه بر مسايل حفاظتي فوق هر قسمت از دستگاه مجهز به فيوزهاي اصلي و فرعي ميباشد كه قسمتهاي مختلف دستگاه را از خطر نابودي بر اثر افزايش ولتاژ و يا اتصالي‌هاي داخلي محافظت مينمايد.
3- خط مشترك
دو سيم خط مشترك پس از عبور از TA وارد دستگاه مركز تلفن كه معمولاً در طبقه بالاي MDF قرار دارد وارد شده و به قسمت(خط مشترك) ميرود.
در مراكز تلفن خودكار مجموعه دو رله T و R به خط مشترك يا TA معروف است كه وظيفه هر يك از دو رله را مورد بررسي قرار ميدهيم:
توجه:
قبل از تشريح قسمتهاي بعدي دستگاه ذكر اين نكته ضروري است كه برابر آمار و ارقامي كه مهندسين طي سالهاي متمادي و بر اثر تجربه بدست آورده‌اند در شلوغترين موقع ارتباط(معمولاً بين 10 تا 12 صبح) از صد مشترك تلفني بين ده تا دوازده مشترك گوشي‌هاي خود را بمنظور عمل شماره‌گيري از روي تلفن برميدارد و بنابراين نيازي نيست كه براي هر مشترك تلفني يك راه ارتباطي منظور و مخارج تلفن را چند برابر افزايش داده و به علاوه هر چقدر تجهيزات يك مركز تلفن بيشتر باشد نگهداري و مراقبت از آن مشكل‌تر خواهد شد.
4- سلكتور مقدم يا راه‌جوي(VW)
همانطوريكه گفته شد در مراكز تلفن خودكار براي هر صد مشترك تلفني دوازده راه ارتباطي پيش‌بيني شده‌است كه با برداشته‌شدن گوشي از روي تلفن يكي از راههاي مذكور(در صورت آزاد بودن راه) در اختيار مشترك قرار ميگيرد تا بتواند با عمل شماره‌گيري به مشترك موردنظر دست يابد.
براي آنكه هر مشترك قادر به انتخاب راه جهت عمل شماره‌گيري باشد به هر يك از مشتركين يك سلكتورگردان كه از رله R فرمان ميگيرد داده‌شده‌است. خروجي سلكتور راه‌جوي كه ده تا دوازده خط ميباشد به ده يا دوازده راه ارتباطي موجود متصل است كه با برداشته‌شدن گوشي از روي تلفن رله R به كار افتاده و به سلكتور راه‌جوي مشترك فرمان گردش خودكار را براي پيدا كردن راه آزاد ميدهد و اين سلكتور قدم‌به‌قدم حركت كرده و خروجي خود را آزمايش ميكند تا به خروجي آزادي (راه آزاد) برسد.
بمحض رسيدن به آن متوقف شده و بوق آزاد را براي مشترك ارسال ميدارد چنانچه در يك دور گردش نتواند راه آزادي پيدا كند عمل را مجدداً تكرار ميكند و آنقدر به گردش خود ادامه ميدهد تا راه آزادي بيابد. و در فاصله‌ايكه سلكتور به دنبال راه آزاد ميگردد مشترك هيچ علامتي را دريافت نمي‌كند و بايد منتظر بوق آزاد بماند.
5- سلكتور نخستين گروه يا ثبت‌كننده رقم اول
پس از آنكه سلكتور راه‌جوي با گردش خود يكي از سلكتورهاي نخستين گروه را كه در حقيقت همان راه آزاد ارتباطي ميباشد در اختيار مشترك قرار دهد و با ارسال بوق آزاد او را متوجه ميسازد كه مي‌تواند رقم اول شماره موردنظر خود را بگيرد.
در اين هنگام مشترك متقاضي اولين رقم شماره را ميگيرد و با فرمان نمره‌گير سلكتور نخستين گروه(IGW) تا قدم يا دكاد(حركت عمودي يا كلي) موردنظر بطور عمودي رانده شده(بطور مثال براي رقم شش، شش قدم براي رقم 9، 9 رقم و …) و بوق آزاد قطع ميگردد. در فاصله زماني دو رقم(در تمام نمره‌گيرها 200 ميلي ثانيه براي اين زمان پيش‌بيني شده‌است.
بازوهاي اين سلكتور حركت افقي خود را براي جستجوي گروپ سلكتور بعدي آغاز ميكند و همانند سلكتور راه‌جوي قدم‌به‌قدم پيش ميرود تا به اولين گروپ سلكتور آزاد بعدي رسيده و روي آن متوقف گردد ولي چنانچه سلكتور نتواند در 10 رقم افقي خود به نتيجه برسد روي قدم يازدهم ( قدم آخر) مي‌ايستد و بوق اشغال را براي مشترك متقاضي ارسال ميدارد تا از ادامه عمل شماره‌گيري خودداري نمايد.
6- گروپ دوم سلكتور
پس از آنكه سلكتور اول يكي از سلكتورهاي گروه دوم را انتخاب و روي آن متوقف گرديد با علامت سكوت مشترك متقاضي را متوجه ادامه عمل شماره‌گيري ميكند و پس از آنكه مشترك رقم دوم از شماره موردنظر را گرفت اين سلكتور همانند سلكتور نخستين با فرمان نمره‌گيري بطور عمودي تا به دكاد(قدم) معين پيش رفته و سپس در حركت افقي بطور خودكار براي پيداكردن يكي از سلكتورهاي گروپ سوم بازوهاي خود را بر روي نگين‌ها مي‌راند تا اولين سلكتور آزاد را در اختيار بگيرد و در صورتي كه سلكتورهاي گروپ سوم را پيدا نكند روي قدم آخر توقف نموده و بوق اشغال براي مشترك متقاضي ارسال ميدارد.
7- (گروپ سلكتور سوم) و IVGW(گروپ سلكتور چهارم) و…
عمل كليه گروپ سلكتورها نظير يكديگر ميباشد بطوريكه هر گروپ سلكتور براي ثبت يك رقم بكار ميرود و تعداد گروپ سلكتورهاي يك مركز برابر با تعداد ارقام شماره منهاي دو. گروپ سلكتور آخر پس از ثبت رقم بدنبال سلكتور آخر يا سلكتور خط(LW) ميگردد.
8- سلكتور خط يا سلكتور آخر
ثبت دو رقم شماره مشترك مورد تقاضا از وظايف اين سلكتور است.
گروپ سلكتور آخر پس از پيدانمودن سلكتور خط(آخرين سلكتور) آنرا به خط مشترك اتصال داده با علامت سكوت او را متوجه ادامه عمل شماره‌گيري ميكند. مشترك رقم ماقبل آخر را ميگيرد.
با فرمان نمره‌گير سلكتور خط بازوهاي خود را در حركت عمودي بالا ميرود تا به دكاد(قدم) رقم گرفته شده برسد و بر روي آن مي‌ايستد و منتظر ميماند تا مشترك رقم آخر را بگيرد و با گرفته‌‌شدن رقم آخر بازوهاي سلكتور در حركت افقي قدم‌به‌قدم جلو ميرود تا به نگين موردنظر برسد و با يك لحظه توقف روي خط مشترك مورد تقاضا اشغال يا آزاد بودن خط مشترك مورد تقاضا را آزمايش ميكند.
الف) سلكتور خط از آزمايش خط مشترك مورد تقاضا و آگاهي از اشغال مشترك بدون درنگ بطور خودكار تا قدم يازدهم(در حركت افقي) پيش رفته و متوقف ميگردد و در همين موقع با ارسال بوق اشغال مشترك متقاضي را از اشغال مشترك مورد تقاضا آگاه ساخته و به وي ميفهماند بايد مدار ارتباطي را قطع و مجدداً عمل شماره‌گيري را از سر بگيرد.
ب) چنانچه خط مشترك مورد تقاضا آگاه باشد سلكتور خط بازوهاي خود را روي نگين مشترك متوقف ساخته و جريان زنگ را براي مشترك مورد تقاضا و شبه زنگ را براي مشترك متقاضي ارسال داشته و آنان را از برقراري يك ارتباط تلفني آگاه ميسازد.
9- خط مشترك مورد تقاضا
فرمان TA مشترك مورد تقاضا از LW(سلكتور خط) صادر ميشود و به همين دليل است تا زماني كه مشترك متقاضي گوشي را روي تلفن بگذارد مشترك مورد تقاضا قادر به انجام عمل شماره‌گيري نخواهدبود.
1- ماشين سيگنال
علائم سمعي كه براي آگاهي مشتركين از مركز تلفن خودكار فرستاده ميشود بوسيله ماشين سيگنال تهيه و زمان آنها تنظيم ميگردد.
الف) بوق آزاد
بوق آزاد با فركانس 425 سيگنال در ثانيه و بطور ممتد براي مشتركين متقاضي فرستاده ميشود تاآنان را از وجود راه آزاد جهت شماره‌گيري آگاه سازد.
ب) بوق اشغال
بوق اشغال با فركانس 425 سيگنال در ثانيه و بطور منقطع( با زمان قطع و وصل مساوي) براي مشتركين متقاضي ارسال ميدارد تا آنان را از عدم سلكتور آزاد بعدي جهت ادامه عمل شماره‌گيري و اشغال مشترك مورد تقاضا آگاه سازد.
پ) شبه زنگ
شبه زنگ با فركانس 425 سيكل در ثانيه و همزمان با زنگ( با زمان يك ثانيه وصل و چهار ثانيه قطع) براي مشترك متقاضي ارسال ميگردد تا وي را از ارسال زنگ براي تلفن مشترك مورد تقاضا مطلع سازد.
ت) تيكرتين
تيكرتين با فركانس 425 سيكل در ثانيه و با آهنگ تيك‌تاك زماني براي دو مشترك درحال مكالمه ارسال ميگردد كه تلفنچي يا اپراتور روي خط آنان وارد شده‌باشند.
زنگ
زنگ با فركانس 25 سيكل در ثانيه و با آهنگ يك ثانيه وصل و چهار ثانيه قطع براي تلفن مشترك مورد تقاضا ارسال ميگردد.
كنتور مكالمه
براي ثبت تعداد مكالمات مشترك تلفني كنتور مكالمه‌اي پيش‌بيني شده‌است تعداد مكالمات مشتركين متقاضي را ثبت مينمايد. در مكالمات تلفني داخلي كنتور مكالمات مشترك متقاضي يك شماره ثبت ميكند و درمكالمات مسافت راه دور( از شهرستاني به شهرستاني ديگر) برحسب بعد مسافت در هر چند ثانيه يك شماره ثبت ميكند.
زماني كنتور مكالمه براي مشترك متقاضي يك شماره ثبت ميكند كه مشترك مورد تقاضا گوشي را از روي تلفن بردارد و در مكالمات مسافت راه دور كنتور مكالمه به دستگاه زمان‌سنجي متصل ميگردد كه خود مسئول تهيه و ارسال پالس برحسب بعد مسافت ميباشد.
سيستم جستجوكننده
در سيستم راه جوي ديديم كه به هر مشترك تلفني يك سلكتور گردان به نام VW داراي ده يا دواده نگين آن به يكي از راههاي ارتباطي مربوط ميگردد تخصيص داده شده‌است كه با برداشته شدن گو.شي از روي تلفن سلكتور راه‌جوي وظيفه دارد با فرمان خودكاري كه از مركز تلفن دريافت ميكند بدنبال راه ارتباطي آزاد جهت عمل شماره‌گيري بگردد.
وجود سلكتور گردان راه‌جوي براي هر مشترك تلفن معايب زير را د رسيستم بوجود مي‌آورد:
1. افزايش قيمت مركز
بعلت كاربرد وسايل و تجهيزات اضافي مسلماَ قيمت مركز هم افزايش مي‌يابد.
2. بالارفتن هزينه نصب
با افزايش وسايل اضافي قيمت نصب خودبخود بالا خواهد رفت.
3. مشكل سرويس و تعمير و نگهداري
هر چقدر وسايل و تجهيزات مراكز اضافه شود سرويس و تعمير و نگهداري مركز مشكل‌تر خواهد شد.
4. جاي‌گيري بيش از حد
بر اي نصب سلكتورهاي راه‌جوي بايد محل مناسب و جاي بيشتري در نظر گرفته شود.
5. خرابي بيش از حد معمول براي بعضي از سلكتورها بعلت كار مداوم
بعضي از مشتركين تلقني بعلت كار زياد و استفاده مكرر از تلفن باعث گرديده كه سلكتورهاي گردان آنها زودتر از ساير سلكتورها خراب و نياز به سرويس پيدا ميكند.
6.عدم استفاده از بعضي از سلكتورهاي تلفني راه‌جوي
بعضي از مشتركين تلفني بعلت آنكه از تلفن در حد معمول استفاده نمي‌كنند سلكتورگردان راه‌جوي آنها بدون استفاده خواهد ماند.
براي رفع معايب فوق سيستم خودكار ديگري بنام جستجوكننده(AS ) جانشين سيستم راه‌جوي VW گرديده است كه در اين سيستم بجاي يكصد سلكتورگردان راه‌جوي براي صد مشترك تلفني فقط ده يا دوازه سلكتور جستجوكننده كه هر سلكتور داراي يكصد نگين و سرنگين آن به خط ارتباطي يك مشترك منتهي ميگردد نصب گرديده است.
هر سلكتورگردان AS معمولاَ يكصد مشترك تلقني را در خود جاي ميدهد و بازوهاي آن به يك راه ارتباطي مربوط ميگردد.
براي آنكه يكي از سكلتورهاي جستجوكننده(AS ) كه خود داراي يك راه ارتباطي ميباشد در اختيار مشترك متقاضي قرار گيرد دو سلكتور ديگر به نام AO پيش‌بيني شده كه وظيفه آنها قراردادن يكي از سلكتورهاي آزاد AS به مشترك مورد تقاضا ميباشد. به هر سلكتور AO ، 500 مشترك و شش سلكتور AS داده شده‌است تا به ترتيب تقدم( مشتركي كه زودتر گوشي را از روي سلكتورهاي AO خراب شود سلكتور دوم طبقه اول را بعهده خواهد گرفت.