بازی تخته نرد در زمان ساسانیان به دست بزرگمهر " وزیر دولت ساسانی " صورت گرفت. اما تخته نرد را به اردشیر " بنیانگذار سلسه ساسانی " نسبت می دهند به همین دلیل در آن زمان به تخته نرد " نردشیر " می گفتند.
بزرگمهر در پاسخ بازی شطرنج که پادشاه هندوستان برای انوشیروان می فرستد بازی تخته نرد را ابداع می کند. این بازی توسط ساسانیان به هند راه پیدا کرد و سپس به چین فرستاده شد. اما نام این بازی در چین " دو شیش " شد.
تخته نرد از نگاه بزرگمهر :
• بزرگمهر در ساخت تخته نرد از نمادهای گوناگونی الهام گرفته است که مربوط به باورهای زرتشتی می باشد. که در ادامه آورده شده است.
• تشبیه صفحه بازی بهکره زمین.
• تشبیه چهار بخش زمین بازی به چهار فصل سال.
• تشبیه سیاهی و سپیدی مهره‌ها به شب و روز.
• مشابهت تعداد۳۰ مهره به تعداد روزهای یک ماه.
• مشابهت ۲۴ خانه به نشانگر ۲۴ساعت شبانه روز.
• مشابهت پنج دست بازي به پنج وقت يک شبانه روز.
• تشبیه گردش تاس‌ها به چرخش افلاک و ستارگان
• تشبیه گردش مهره‌ها به حرکت مردمان.
• تشبیه چیدن مهره‌ها در آغاز بازی به آفرینش دنیا.
• تشبیه برخورد و گذر مهره‌ها از یکدیگر به برخورد و گذر انسان‌ها به هم در این زندگی.
• تشبیه بیرون رفتن مهره ها از صفحه بازی به مرگ
اصطلاحات تخته نرد
1. چیدن : قرار دادن مهره در زمین برای شروع یازی
2. افشار : به خانه شماره 5 زمین خود وحریف خان افشار میگویند
3. افشار گیری :گرفتن خانه 5 خود و یا حریف
4. اسیر : دو مهره ای که در زمین حریف و در خانه 24 هستند
5. فرار : برداشتن مهره در تیررس حریف و بردن بر روی دیگر مهره های خودی ، مخصوصا مهره ای اسیر در زمین حریف
6. جفت : وقتی دو تاس مانند هم به زمین میشینند مثلا 22 - 33 11 و....
7. دو کور: تاس جفت یک 11
8. درب خانه : خانه شماره هفت هر بازیکن
9. خال خان : خانه شماره یک در زمین خودی
10. دو شش : جفت شش
11. کوه خانه : خانه ای بیشتر از 5 مهره در ان قرار گرفته باشد
12. پل : به مهره های خانه شماره 13 که نقش پل را برای فرار دو اسیر ایفا میکنند
13. تاس ریز : استوانه هایی مانند لیوان که تاس را در ان قرار میدهند و به روی صحفه میریزند
14. نراد : کسی که نرد بازی میکند
15. نرد : به معنی جنگ و منظور بازی تخت نرد است
16. گشاد : مهره که به صورت تنها در یک خانه قرار گرفته باشد و امکان کشته شدندش توسط حریف باشد
17. قات کردن : فرار کردن - بردن مهره به روی مهره های خودی مثله 65 از 18/24
18. خانه مرشد : خانه شماره 3 زمین خودی
19. ته خانه : خانه های اخر زمین خودی ( خانه 1 و 2 )
20. مایه : مهره ای که به صورت یدکی بر روی دومهره خود یا تک باشد و با تاس بعدی اماده گرفتن خانه های ازاد باشد
21. دش : مخفف دو شش
22. مارس : هنگامی که شما تمام مهره های خود را از بازی خارج کردید و حریف هنوز هیچ مهره ای برنداشته
23. سگ مارس : هنگامی که شما همه مهره ها را خارج کردید و حریف هنوز در زمین شما مهره دارد
24. ماره : همان سگ مارس
25. زدن : کشته شدن مهره تک که باید برگردد و از زمین حریف بازی رو اغاز کند
26. گشایش : حرکت اول بازی
27. خانه آزاد : خانه هایی که مهره ای در انها قرار نگرفته
28. داو ( دو ) : دو برابر کردن نتیجه بازی
29. دوبرگرد : برگرداندن داو (دو یا دبل ) حریف به خودش
30. بازی به دو : بازی که داو یا دبل ردو بدل شده و امتیاز برد آن بازی 2 شده است
31. نشستن : قرار گرفتن مهره کشته شده از روی پیشخوان به روی زمین
32. کعبتین : تاس
33. تاس گرفتن : حیله و نیرنگ به منظور نشستن تاس روی عدد خاص
34. تاس موافق : تاس مورد علاقه و خواسته شده
35. تاس مخالف : تاسی که مورد نیاز بازیکن نیست
36. تاس ریختن : پرتاب تاس از درون تاس ریز به روی زمین
37. تاس بالا : تاسهای که عدد بزرگتری دارند مثل چهار و پنج شش
38. تاس پایین : تاسهای که اعداد کمتری دارند مثه یک و دو وسه
39. حکم تاس : بازی که به اجبار و برای بازی کردن هر دو تاس باشد
40. دست به مهره: طبق قوانین ایرانی دست شما هر مهره ای را لمس کرد باید همان ار بازی کند
41. خوردن مهره : برداشتن مهره ها در انتهای بازی از زمین و خارج کردن انها از بازی
42. گشاد بازی : بازی ای که به دلیل احتمال باخت زیاد همه مهره ها رو تک بدهید و ریسک بازی را بالا ببرید
43. بازی تاخیری: بازی که در قسمت بیرونی زمین حریف مانند خانه های 7 -8 -9 -10 خانه گرفتید و منتظر گشاد دادن حریف هستید
44. رجز خوانی : جنگ لفظی دو بازیکن که در بازی دوستانه باعث شیرینتر شدن بازی میشود
45. تاس آینه : تاسی که به روی لبه زمین بازی یا مهره قرار بگیرد و عدد آن مشخص نباشد
46. وینشیر : نام قدیمی بازی تخته نرد
47. نردشیر : نام قدیمی بازی تخته نرد
48. لنگر پایین : گرفتن خانه های یک - دو - سه حریف با دو مهره و بیشتر
49. لنگر بالا :گرفتن خانه های چهار- پنج - شش حریف با دو مهره و بیشتر
50. خان : منظور هر یک از 24 خانه بازی تخته نرد است
51. پیشخوان : به قسمت برجسته وسط که زمین بازی را دو نصف میکند و مهره های کشته در بالای ان قرار میگیرند
52. بستن : گرفتن یک خانه با دو مهره
53. سد : بستن راه حریف
54. ششدر : گرفتن شش خانه جلوی حریف با دو مهره به طوری که حریف قادر به گذشتن از انها نیست
55. حمله برق اسا: بازی هجومی وگرفتن کشته از حریف در زمین خودی که با بستن خانه ها همراه است
56. پوشش : بستن یک مهره تک با مهره ی دیگر
57. شستن بازی : وقتی دو حریف با توافق بازی رو مساوی تمام میکنند
58. تعطیل است : مهره کشته شده در زمین حریف ننشیند
59. شش بش : تاس شش پنج
60. باز کردن خانه : برداشتن یک مهره و ازاد ساختن خانه ای برای نشستن یا زدن حریف
61. مفت بر : کسی که بازی ای را به راحتی میبرد
62. مفت باز : کسی که به راحتی بازی واگذار میکند
63. شکستن : نصف کردن مهرهای موجود در یک خانه و قرار دادن انها در خانه یا خانه های دیگر